السابقون

#آذربایجان_غربی
#آذربایجان_غربی_حوزه_علمیه_ریحانه_الرسول_سلام_الله_علیها_ارومیه
#هفتاد_و_هفتمین_پیش_نشست_علمی_کنگره_بین_المللی_علامه_طباطبایی_ره


استاد نشست: حجه الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر غفاری قره باغی
زمان: 1401/11/20
مکان: کتابخانه حوزه علمیه ریحانه الرسول سلام الله علیها ارومیه


در ابتدا دبیر علمی ضمن معرفی پیش نشست و موضوع آن، خلاصه ای از محورهای نشست و نظرات علامه طباطبایی ره در مورد موضوع مطرح کردند.
خلاصه ای از مطالب استاد نشست:
افتخار امت اسلامی در جهان معاصر علامه طباطبایی ره است و حقیقتا زنده کننده بعد عقلانی اندیشه اسلامی علامه هستند که درخشش اسلام شیعی در جهان کنونی مرهون دو شخصیت سترگ جهان اسلام حضرت امام خمینی ره و حضرت علامه طباطبایی ره است.
مساله علم الهی ابعاد مختلفی را در بر میگیرد. امروز در میان اندیشمندان اسلامی مساله علم الهی مساله چالش برانگیز است و این چالش ابعاد مختلفی دارد مخصوصا مساله علم الهی و اختیار انسان و نوع مواجهه انسان در سلوک معنوی از این جمله است. برای همه پژوهشگران در ادیان مختلف، پژوهش در باب علم الهی مساله جذابی است. از جمله پرسش هایی که در سلوک معنوی موثر است این پرسش است که تفکیک اسماء الهی از یکدیگر آیا حقیقت نفس الامری دارد یا این تفکیک از نگاه ما نشات می گیرد؟
یا این پرسش که آیا مواجهه با اسماء الهی غیر از مواجهه با خود خداست؟ حضرت علامه جوادی آملی معتقدند که هیچ عبادت کننده ای از انبیاء و اولیاء با ذات خداوند متعال مواجه نبوده و با خدا مواجه نشده است؛ بلکه همواره عبادت کننده اسمی از اسماء الهی بوده است.


در این جلسه سه ملاحظه از ملاحظات علامه طباطبایی ره را طرح خواهم کرد.
اولین مساله در مورد عنایت و علم عنایی است. از نظر فیلسوف آنچه که هستی را هست می کند علم است نه اراده برخلاف علمای کلامی که علم را کافی نمی دانند؛ البته منظور از علمای کلام علمای قبل از خواجه نصیر است و کلامیون اراده را دارای صفت عنایت می دانند نه علم را. علم خدا بسیط و واحد است که منکشف کننده همه حقایق به نحو تفصیل است. خدا برای علم به مخلوقات بغیر از علم به خود به چیزی نیاز ندارد ولی علامه طباطبایی ره از عنایت تفسیر دیگری دارد، علامه عنایت را به معنای علم خداوند به مخلوقات معرفی نمی کند بلکه عنایت را به معنای علم به غایت فعل تبیین می کند و منشا اثبات علم عنایی قاعده عمومی لزوم غایت و مصلحت برای نظام وجودی هست. بنده (استاد نشست) معتقدم نگاه علامه با نگاه صدرایی قابل جمع است، علم خدا به غایت فعل به معنای علم خدا به آخرین فعلیت موجود است. ملاصدرا در بحث عنایت، علم به شیء را در قالب علم به خود پیگیری می کند. دغدغه ملاصدرا در علم عنایی این بوده که علم به خود، خود علم به اشیاء است و این افق از نگاه صدرایی می تواند با نگاه علامه قابل جمع باشد.
دومین مساله کثرت نفس الامری تعین های اسمائی است. آیا ذات و صفات الهی به لحاظ نفس الامری تمایز دارند یا نه؟ مثلا ذات الهی و علم الهی. ذات الهی قابل توصیف نیست پس این اوصاف برای چیست؟ معتزلیان و اشاعره نگاه متفاوتی به این مساله دارند.
هم در اندیشه عرفانی و هم در اندیشه صدرایی گونه ای از تمایز بین ذات و صفات، محفوظ است. ضمن عینیت ذات با صفات در نگاه صدرایی تمایز بین ذات و صفات هم هست. تمایز نفس الامری ذات و اسماء ناشی از تمایز احاطی ذات بر اسماء است. نظر علامه در بحث عینیت ذات و صفت این است که ذات عین صفات است.
سومین مساله مورد نظر مساله قضاء الهی است. ملاصدرا قضاء را فقط در مرحله ذات خدا مطرح می کند قضاء به معنای علم الزام بخش به مخلوق است. آخرین گزینه خلقت علم و علم خدا عین ذات خداست و علم علت تامه خلقت است، در حالی که متکلم حلقه آخر را اراده می داند نه علم، پس حیثیت الزام بخش و تعین بخش به خلقت علم الهی است. اختلاف علامه رحمه الله با نظر ملاصدرا در این است که علامه برخلاف ملاصدرا قضاء را هم در مرحله ذات و هم در مرحله فعل مطرح می کند.